2021 Zand doet ook mee !
door Jacques Feijen
Enkele weken geleden vertelde mijn vriend Wil mij dat hij met zijn vrouw Jolanda enkele weken op vakantie ging in Bretagne. Het is zeker geen slecht idee om dit mooie gebied in Frankrijk te bezoeken. En omdat hij gek is op de geologie van het landschap en tevens een uitmuntend chemicus met veel verstand van bouwmaterialen, leek het mij geen vreemd idee om hem om een klein cadeautje te vragen…een monstertje interessant zand! En jawel hoor...vorige week bracht hij enkele leuke zakjes zand voor mij mee. Hij wees mij op een zakje met zand afkomstig van het pittoreske badplaatsje Dinard, gelegen aan de noordkust van Bretagne. Ik zie de ogen van Wil glinsteren als hij mij vraagt of ik eens naar het zand wil kijken wat hij van die badplaats heeft meegebracht.
Reeds door het plastic zakje zie ik honderden kleine lichtjes blinken. Eenmaal thuis besluit ik niet al te lang te wachten en eerst dat zand te reinigen van zeezout, want anders krijg ik over een tijdje beslist algengroei in mijn glazen flesjes. De glimmende stukjes zijn inderdaad precies wat ik dacht: glimmers afkomstig uit een granietverwering. Die zijn door de zee mooi meegenomen naar het strand van Dinard, le Plage de l'Écluse, en daar afgezet. Maar een tijdje terug heb ik een ervaring opgedaan met een zand waarin ook veel glimmers zaten en dat is verkeerd afgelopen. Ik reinig mijn verzamelde zandmonsters buiten in de tuin met behulp van veel water. Ik dacht nog: Wat drijft daar allemaal de bak uit? Voordat ik weer bij zinnen kwam was al mijn glinsterende materiaal weggespoeld in de tuin! Dat wil ik nu zeker voorkomen dus ik neem een Erlenmeyer flesje en vul dat met het zand. Ik vul het voorzichtig met warm, schoon water en schud het dan flink op en neer met mijn vinger op de opening. Voorzichtig laat ik het water er uitstromen waarbij ik oppas dat mijn glimmers niet verdwijnen. Na dit proces enkele malen herhaald te hebben neem ik aan dat al het zout verdwenen is. Daarna moet het nog een tijdje drogen en dan pas kan ik het zeven en onder mijn microscoop bekijken.
Et oh-la-la...c'est magnifique! Voor mijn oog ontrolt zich een bont schouwspel. Heel iets anders dan wat ik gewoonlijk onder mijn microscoop zie. Ik zie een heleboel micadeeltjes, wat forams en deeltjes van sponzen en nog meer zaken. En een andere foto onthult nog meer details. Ik zie prachtige forams en deeltjes van gladgepolijste schelpen en mooie Mercedes-sterren. En een overdaad aan bontgekleurde mica's! Bij nadere bestudering ontdek ik dat de Mercedes-sterren bestaan uit drie en soms vier stekels. Dit zijn typisch de harde stekels die zorgen voor het verstevigen van het skelet van de sponzen die in zee leven. Deze skeletnaalden (spiculae) bestaan meestal uit kalk of kiezel. In dit geval pure silica dus waardoor de sponzen sterk en buigzaam blijven. Echte specialisten kunnen zelfs aan de vormen van deze skeletnaalden zien van welke soort zij afkomstig zijn.
Ook zijn er diverse forams te zien. Forams is een verzamelnaam voor eencelligen met een uitwendig kalkskelet. De naam is afkomstig uit het Latijn en betekent: opening dragen. Als je goed kijkt zie je dat er allemaal kleine gaatjes in de skeletjes zitten. Uit die gaatjes komen lange, dunne draden van celplasma naar buiten waarmee de beestjes zich kunnen voeden en verplaatsen. Zij bestaan al vanaf het Cambrium en dienen als gidsfossielen voor biostratigrafische datering. Tegenwoordig leven er ongeveer 6000 soorten, die een schat aan informatie opleveren voor paleoklimatologische studies. Maar het moge duidelijk zijn dat dit echt werk is voor specialisten! Aan de reacties op internet merk ik dat veel verzamelaars van zand gek zijn op deze kleine wezens in hun zandmonsters. En dat is begrijpelijk als je ze onder de microscoop te zien krijgt. Ik moet eerlijk bekennen dat dit voor mij ook vrij onbekend terrein is maar alle deeltjes waar kleine gaatjes inzitten behoren zeker tot de forams.
Plotseling zie ik zwarte deeltjes waarvan sommigen een vrij hoge glans hebben. Was mij blijkbaar nog niet eerder opgevallen omdat er zoveel andere mooie dingen te bekijken zijn. Ik pak mijn magneet erbij en jawel…het blijken deeltjes magnetiet te zijn!
Maar het hoofdgerecht wordt zeker gevormd door de prachtig gekleurde doorzichtige plaatjes. Die zijn bekend onder de verzamelnaam: mica's. De naam is afkomstig van het Latijnse micare, wat flitsen betekent. En dat doet het ook! Dat mineraal vormt een van de drie hoofdbestanddelen van de zeer bekende gesteentesoort graniet. Graniet bestaat voor ongeveer 50% uit kwarts en de rest uit veldspaten en mica's. Het zijn enorm complex samengestelde mineralen waardoor het alleen mogelijk is via röntgendiffractie de exacte soort te benoemen. Enkele bekende namen zijn: muscoviet, biotiet, glauconiet, chloriet, lepidoliet, flogopiet, fuchsiet en celadoniet. Volgens een Franse kennis, die natuurlijk Pierre heet, zijn de mica's uit Bretagne vooral gekend onder de namen biotiet en muscoviet, waarbij de muscovieten helder kleurloos zijn.
Ik bezit nu dankzij Wil weer een fraaie aanvulling van mijn collectie zanden. De kust van Bretagne schijnt heel veel mica's te herbergen. Dus als je eens in de buurt bent...vergeet niet een monstertje mee naar huis te nemen. Het is een wereld op zich!